Από τα μέσα της δεκαετίας του 90′, όταν το διαδίκτυο άρχισε να μπαίνει διστακτικά στη ζωή του μέσου πολίτη της σύγχρονης κοινωνίας, έχει περάσει καιρός. Περίπου 20 χρόνια μετά, τίποτα δεν είναι πια ίδιο στο επίπεδο της επικοινωνίας, αλλά κυρίως της πληροφόρησης. Ορίζοντες άνοιξαν, ταμπού “έσπασαν”, γνώμες ξεπήδησαν. Ο καθένας μπορεί να μάθει τι γίνεται την ίδια ώρα σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη, μπορεί να συλλέξει υλικό για οποιοδήποτε ζήτημα τον απασχολεί. Είναι όμως τόσο εύκολο, όσο δείχνει;

Στο απόλυτα αχανές, πλέον, περιβάλλον του κυβερνοχώρου, τις εκατομμύρια ιστοσελίδες, τα blogs ή τα social media, η πληροφόρηση καθίσταται προβληματική, βάζοντας τον χρήστη σε μια θέση, όχι απλά δέκτη της είδησης, αλλά συλλέκτη αυτών. Κατόπιν, ο ίδιος θα πρέπει να φιλτράρει, να ζητήσει εναλλακτικές πηγές, να διασταυρώσει. Από τη μία πλευρά, αυτό είναι θετικό, το να μη δέχεσαι δηλαδή “αμάσητη” μια πληροφορία. Από την άλλη, η χρονοβόρος διαδικασία αναγκάζει την πλειοψηφία των αναγνωστών να πάνε στα εύκολα, στην κατευθυνόμενη, στην κακή ή στην ανούσια πληροφορία. Έτσι, η υπερπληροφόρηση αρχίζει να φαντάζει το ίδιο ελαττωματική με τη λανθασμένη, τη στοχευμένη ή την αποπροσανατολιστική πληροφόρηση.

Πηγαίνοντας στην άλλη όχθη του ποταμού, τους πομπούς μια είδησης δηλαδή, τα τερτίπια που έχουν ανακαλυφθεί στο πέρασμα των χρόνων είναι πολλά, άλλες φορές γίνονται αναγνωρίσιμα και άλλοτε όχι. Για την προσέλκυση του αναγνώστη, η κανονική ή η ταχέως αναπτυσσόμενη κατά φαντασίαν… δημοσιογραφία, είχε και έχει παραδοσιακά όπλα.

Για τις εφημερίδες και τα περιοδικά υπάρχει το πρωτοσέλιδο. Ό,τι δηλαδή είναι για ένα μαγαζί, η βιτρίνα. Οι εφημερίδες αναζητούν το μεγάλο θέμα με έναν πιασάρικο τίτλο, ή απλά μόνο το δεύτερο. Τα περιοδικά έχουν την πολυτέλεια μιας ημίγυμνης γυναίκας που θα στρέψει την προσοχή και θα “αναγκάσει” τον αναγνώστη να αγοράσει το προϊόν. Το κυρίως περιεχόμενο, και στις δύο περιπτώσεις, είναι συνήθως αυτό που θα τον κάνει επαναλάβει την αγορά ή όχι.

Στο χώρο του ίντερνετ, θα έχετε κι οι ίδιοι διαπιστώσει, οι τεχνικές είναι παραπλήσιες, είτε μιλάμε για σοβαρή δημοσιογραφία είτε όχι. Ο στόχος είναι πάντα το κλικ, και ο τρόπος για να… μαγέψεις το ποντίκι του υπολογιστή και να κατευθυνθεί κατά εκεί, είναι αρκετές φορές στομφώδης, μέχρι και χυδαίος. Καθημερινά γινόμαστε παρατηρητές ειδήσεων που πριν από τον τίτλο τους έχουν λέξεις όπως “ΣΟΚ”, “ΑΠΙΣΤΕΥΤΟ”, “ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ”, “ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΥΓΚΙΝΗΣΗ”, “ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΟ”, “ΑΓΩΝΙΑ”, “ΕΠΙΚΟ” και άλλες, οι οποίες βάση στατιστικών έχουν τα περισσότερα views από τις υπόλοιπες. Από εκεί και πέρα, το θαυμαστικό, ως σημείο στίξης, δίνει περισσότερη έμφαση και μεγαλύτερη ένταση στην είδηση. Πηγαίνοντας ακόμα πιο πέρα, στην πιο φτηνή έκδοση της δημοσιογραφίας, βλέπουμε αναρτήσεις με θέμα “μοίρασε εγκεφαλικά η τάδε ημίγυμνη σελέμπριτι”, “δείτε αυτό το βίντεο πριν το αποσύρουν” και άλλα.

Όλα αυτά είναι συνήθως παραπλανητικά, που έχουν στόχο το ευάλωτο μυαλό ενός μέσου ανθρώπου που δέχεται καταιγισμό πληροφοριών, και πολύ πιο σπάνια, είναι απλά ένα πιο φανταχτερό κάλεσμα για μια ουσιαστική ενημέρωση γύρω από κάποιο θέμα. Το μείζον είναι το κλικ, η επισκεψιμότητα μιας ιστοσελίδας, και κατ’ επέκταση η διαφήμιση, κυρίως μέσω Google και στη συνέχεια μέσω της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Το επόμενο βήμα; Ίσως ακόμα και η πώληση του ονόματος του website. Λεφτά δηλαδή και πάλι…

Στο ίδιο μοτίβο κινούνται και οι τύποις ειδησεογραφικές σελίδες στο Facebook, εκεί έχοντας ως στόχο το like. Εκεί συλλέγονται οι πιο περίεργες ειδήσεις του κόσμου, πολλές φορές και οι πιο ανούσιες, προκειμένου να κάνουν αίσθηση. Όσο περισσότερα τα like στο page του Facebook, τόσο μεγαλύτερο το διαπραγματευτικό ατού για να πωληθεί σε κάποιον άλλον. Σύγχρονοι τρόποι για βιοπορισμό…

Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, αναρωτιέστε “και τι αξία μπορεί να έχει ένα κλικ που θα κάνω εγώ;”. Η απάντηση είναι ίδια με την περίπτωση μιας εκλογικής αναμέτρησης: “και τι σημασία μπορεί να έχει η μία δική μου ψήφος;”. Μπροστά στα εκατομμύρια των κλικ (ή των ψήφων), ίσως ελάχιστη. Μπροστά στη δική σου αξιοπρέπεια, λογική και ευσυνειδησία όμως, τεράστια…

Θόδωρος Χαστάς, δημοσιογράφος-μέλος της ΕΣΗΕΜΘ, συνιδιοκτήτης της ιστοσελίδας inpaok.com