Τα στρεσογόνα ερεθίσματα στη ζωή μας είναι πολλά, όπως οι υπερβολικές απαιτήσεις στην εργασία, η ανάγκη για άμεση διεκπεραίωσή τους, η καθυστέρηση στην κίνηση, η έλλειψη χρόνου, το να προλάβουμε μία προθεσμία, οι καθημερινοί διαπληκτισμοί κλπ και επηρεάζουν τους περισσότερους από εμάς με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Σε κάποιους από εμάς, μάλιστα, παρεισφρύουν και στη σχέση μας με το φαγητό ή, απλούστερα επηρεάζουν τη διατροφή μας ή , ακόμη, σαμποτάρουν τις προσπάθειές μας να «χτίσουμε» ισορροπημένες διατροφικές συνήθειες.

Η βιβλιογραφία οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τα άτομα που επηρεάζονται περισσότερο από το στρες, όσον αφορά στη διατροφή τους, είναι εκείνα που μπορούν να χαρακτηριστούν ως περιοριστικοί – συγκρατημένοι καταναλωτές (restrained eaters), καθώς και εκείνα που μπορούν να χαρακτηριστούν ως συναισθηματικοί καταναλωτές (emotional eaters).

Οι περιοριστικοί καταναλωτές είναι εκείνοι που, συνήθως, περιορίζουν το φαγητό τους είτε για λόγους διατήρησης του σωματικού τους βάρους, είτε για λόγους υγείας. Τα άτομα αυτά τείνουν να αυξάνουν την ποσότητα της τροφής που καταναλώνουν κατά τη διάρκεια ή μετά το πέρας ενός στρεσογόνου ερεθίσματος, ενώ καταναλώνουν και τροφές που «υπό φυσιολογικές συνθήκες» δε θα τις επέλεγαν. Με άλλα λόγια, το στρες τους αποσπά από τον έλεγχο που ασκούν στην τροφή τους, για να προστατέψουν τον εαυτό τους από την κατανάλωση τροφίμων τα οποία αντιλαμβάνονται ως παχυντικά και ανθυγιεινά.

Οι συναισθηματικοί καταναλωτές είναι εκείνοι που διαφοροποιούν τη διατροφική τους πρόσληψη ως απάντηση σε αρνητικά συναισθήματα. Τείνουν να προτιμούν, κυρίως, γλυκά σνακ, όπως σοκολάτες, γλυκά, μπισκότα, τροφές, δηλαδή, με αυξημένο ηδονικό φορτίο ώστε να βρουν έναν τρόπο να ανταπεξέλθουν στα αρνητικά εγωκεντρικά συναισθήματα που τους προκάλεσαν στρεσογόνοι παράγοντες.  Βάσει, μάλιστα, της υπόθεσης του βολικού φαγητού (comfort food hypothesis), δίαιτες πλούσιες σε υδατάνθρακες και κορεσμένο λίπος καταναλώνονται σε περιόδους στρες για να αμβλύνουν τις ψυχοφυσιολογικές επιδράσεις του στρεσογόνου παράγοντα.

Να σημειωθεί, όμως, ότι είναι ιδιαίτερα πιθανό να συνυπάρχουν και τα δύο προφίλ κατανάλωσης φαγητού σ’ ένα άνθρωπο.

Τα πράγματα, λοιπόν, δεν είναι απλά. Υπάρχουν συνεχώς αυξανόμενες ενδείξεις ότι ιδιαίτερα εύγευστες τροφές διαθέτουν ιδιότητες εξάρτησης. Το εύγευστο φαγητό μπορεί να διεγείρει το σύστημα της αμοιβής στον εγκέφαλο, την περιοχή του εγκεφάλου, δηλαδή, που αντιλαμβάνεται την ηδονή που αντλούμε από το φαγητό και όχι μόνο, περιλαμβάνοντας σηματοδότηση από οποιοειδή, ντοπαμίνη και ενδοκαναβινοειδή, με αποτελέσμα να ενισχύεται η συνεχής επιλογή τέτοιων τροφίμων. Επαναλαμβανόμενη διέγερση των μονοπατιών του συστήματος της αμοιβής μέσω εύγευστου φαγητού μπορεί να οδηγήσει σε νευροβιολογικές προσαρμογές, με τελικό αποτέλεσμα την αύξηση της παθητικής πρόσληψης τροφής, κυρίως, μέσω αύξησης του τσιμπολογήματος.

Επαναλαμβανόμενα στρεσογόνα ερεθίσματα κατά τη διάρκεια της ημέρας δύνανται να διατηρούν διεγερμένο το σύστημα του stress χρονίως. Αυτό το χαμηλό σε ένταση, αλλά υψηλό σε διάρκεια στρες έχει τη δυνατότητα να προσαρμόσει την όρεξη, αλλά και την πρόσληψη τροφής κατά τρόπο τέτοιο που η ημερήσια ενεργειακή πρόσληψη του ατόμου μόνο τις πραγματικές ενεργειακές ανάγκες δεν αντιπροσωπεύει. Επομένως, η αντιμετώπιση χρόνιων στρεσογόνων παραγόντων χαμηλής έντασης μπορούν να οδηγήσουν στην κατανάλωση ιδιαίτερα εύγευστων φαγητών, που είναι, κυρίως, πλούσια σε λίπος και απλά σάκχαρα (comfort food) ή, διαφορετικά, εξάρτηση από την αμοιβή που προσφέρει το φαγητό.

 Τι μπορείτε να κάνετε :

• Αναγνωρίστε τους παράγοντες που σας στρεσάρουν συνήθως ή και καθημερινά
• Παρατηρείστε πότε σας συμβαίνει αυτό. Υπάρχει κάποια συγκεκριμένη στιγμή της ημέρας; Σας συμβαίνει εντός ή εκτός εργασίας; Σας συμβαίνει όλες τις ημέρες της εβδομάδας;
• Παρατηρείστε πώς επηρεάζεται η διατροφή σας από το στρες.
• Αναζητείστε εναλλακτικούς και αποτελεσματικότερους τρόπους διαχείρισης του καθημερινού στρες στη ζωή σας, όπως συζήτηση με φίλους, μουσική, περπάτημα. Το φαγητό θα σας προσφέρει μία προσωρινή ανακούφιση, η επίδραση της οποίας, όμως, θα εξαφανιστεί γρήγορα, με βεβαιότητα και δε θα σας λύσει το πρόβλημα.
• Θέστε σαν κανόνα 5 γεύματα μέσα στην ημέρα. 3 βασικά γεύματα και 2-3 ενδιάμεσα, μικρότερα. Αυτή η συχνότητα βοηθά την ορμονική ισορροπία του οργανισμού σας η οποία βάλλεται από το στρες. Ακόμα και αν έχετε έντονη επιθυμία για κάτι γλυκό, είναι προτιμώτερο να το εντάξετε σε κάποιο ενδιάμεσο γεύμα.
• Προβλέποντας καταστάσεις στρες, προσπαθήστε να οργανώσετε από πριν έτσι τα γεύματά σας, ώστε να μην απέχουν πολύ από τα πρότυπα κατανάλωσης που επιθυμείτε να έχετε.

Ο γνωστικός έλεγχος της διαδικασίας της πρόσληψης τροφής, λοιπόν, αποτελεί έναν πολύ σημαντικό διαμεσολαβούντα παράγοντα στη σχέση μεταξύ στρες και φαγητού και αυτό είναι κάτι που καλό θα ήταν να λαμβάνεται πολύ σοβαρά υπ’ όψιν.

Αλεξία Κατσαρού, Διατροφολόγος – Διαιτολόγος PhD